Wstęp
W dialogu polsko-żydowskim powraca wciąż pytanie, jak zachowali się Polacy w obliczu Zagłady. Jaki mieli stosunek do Żydów, znajdujących się po drugiej stronie murów i co zrobili, gdy rozpoczęto masowo ich mordować? Na te trudne pytania starają się odpowiadać badacze i wybitni naukowcy. Dialog prowadzą także zwykli przedstawiciele obu narodów. Podaje się dowody zarówno na pomoc Żydom, jak i na niechlubne i zbrodnicze zachowania Polaków. Wymiana zdań i zetknięcie z poglądami innych czy przedstawianymi faktami, bywają często bolesne. To dowód na to, jak ważne miejsce w stosunkach obu narodowości zajmuje poruszone zagadnienie.
Wiele lat po wojnie badacze dysponują ogromem materiałów, statystyk i dowodów, na których opierają swoje teorie. Ci, którzy przeżyli, spisywali i spisują swoje wspomnienia, co często pomaga w zbadaniu wielu kwestii. Jednak dystans czasowy, jaki istnieje pomiędzy zaistniałymi wydarzeniami, a momentem ich spisania, jest znaczący. Wiele wspomnień zaciera się w miarę upływu lat, zmienia się też perspektywa ich odbioru. Trudniej oddać nastrój chwili lub jest to wręcz niemożliwe. Inaczej jest w przypadku spisywania wydarzeń na gorąco, z dnia na dzień, zaraz po jakimś wydarzeniu, w chwili, gdy emocje jeszcze nie opadły. Znaczenie ma również okres, w tym przypadku lata okupacji hitlerowskiej w Warszawie, w którym dane wydarzenia zostały utrwalone. Dlatego w mojej pracy skupię się na obrazie stosunków polsko-żydowskich, wyłaniającym się właśnie z zapisków, będących świadectwem czasu i miejsca. Bazować więc będę na korespondencji Żydów warszawskich do przyjaciół czy rodziny. Zbadam także dzienniki, prowadzone co dzień, co kilka dni lub nawet tygodni, oznaczone konkretnymi datami. Wezmę także pod uwagę pamiętniki, czyli teksty pisane z perspektywy kilku miesięcy, a nawet lat, jednak pisane jeszcze w czasach okupacji, najczęściej w ukryciu, kiedy warunki życia dopiero pozwoliły na sporządzanie jakichkolwiek notatek. Celem badań jest zobrazowanie sytuacji z punktu widzenia ogółu społeczeństwa żydowskiego. Nie wnikam w słuszność prezentowanych przez piszących poglądów. Nie dzielę również autorów ze względu na wykształcenie czy pochodzenie. W badanych materiałach znajdą się więc zarówno teksty pisane przez intelektualistów, jak i zwykłych, często bezimiennych ludzi. Dzięki temu obraz stosunków polsko-żydowskich będzie pełny, prezentowane będą różnorodne poglądy i nastroje.
W pierwszym rozdziale zarysuję sytuację państwa polskiego tuż przed i po wybuchu drugiej wojny światowej. Położę także nacisk na udział Żydów w walkach oraz ich zachowanie w obliczu wojny. Przedstawię podział Polski na terenie zajętym przez Niemcy, lokalizując dokładnie Warszawę. Jednym z głównych zagadnień tego rozdziału będzie ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej przez Hitlera. Skupię się także na getcie warszawskim, opisując jego powstanie oraz warunki życia, a także kolejne akcje likwidacyjne, aż do jego unicestwienia.
Rozdział drugi ma na celu dokładne przedstawienie badanych przeze mnie materiałów. Określę więc definicje poszczególnych gatunków: listu, dziennika i pamiętnika. Wskażę ich właściwości i określę te, które są najbardziej istotne ze względu na temat pracy. Kolejnym zagadnieniem będą autorzy tekstów – opowiem o tym, kim byli, czym się zajmowali przed wybuchem wojny i co się z nimi stało. Następnie nakreślę miejsca i okoliczności, w jakich pisali. Bardzo ważną kwestią były motywy tworzenia - od chęci pozostawienia śladu po sobie, poprzez wewnętrzny przymus i danie świadectwa prawdzie, po przestrogę na przyszłość i pragnienie zemsty. Przybliżę również konkretne materiały, które zbadam. Pierwszym z nich jest Archiwum Ringelbluma, powstałe dzięki działalności grupy „Oneg Szabat”, z inspiracji historyka i uczonego, Emanuela Ringelbluma. Drugą grupą materiałów będą Pamiętniki Żydów 1939-1945, które zawierają ponad 300 tekstów, spisywanych najczęściej przez Żydów, ale również autorstwa Polaków, z różnych miejscowości, gett i obozów. Wybrałam z nich te, które dotyczą Warszawy i tworzone były w latach okupacji (czternaście tekstów). Oprócz części Archiwum Ringelbluma, która jest w trakcie publikacji (dotychczas ukazały się trzy tomy), zarówno jego całość jak i Pamiętniki Żydów 1939-1945, są przechowywane w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Opiszę też kolejne dzieło Ringelbluma, jakim jest Kronika getta warszawskiego. Wśród zbadanych przeze mnie tekstów znajdą się też zapiski Adama Czerniakowa, prezesa Gminy Żydowskiej, a potem Judenratu; Wandy Lubelskiej – uczennicy warszawskiego liceum; Mary Berg, kilkunastoletniej dziewczyny, której matka była obywatelką Stanów Zjednoczonych; Basi Temkin-Bermanowej, czynnej działaczki konspiracji oraz Leona Guza, któremu wraz z żoną, Alicją, i urodzoną w czasie wojny córką udało się przeżyć lata okupacji. Zbadam też publikowane w „Biuletynach ŻIH” dzienniki Arona Chaima Kapłana, Aurelii Wyleżyńskiej i Abrahama Lewina.
W ostatnim rozdziale przedstawię obraz stosunków polsko-żydowskich, wyłaniający się z wyżej opisanych materiałów. Najpierw nakreślę obraz stosunków między obydwoma narodami w przededniu wybuchu wojny. Opiszę główne poglądy polityczne, zarówno Polaków, jak i Żydów. Nakreślę realia, w jakich żyli, opowiem o działaniu antysemitów oraz o ludziach ich zwalczających. Skupię się także na Warszawie, obrazując kontakty między obiema społecznościami pod koniec lat 30. XX wieku. W dalszej części wyróżnię cztery grupy postaw, jakie w opisie Żydów prezentowali Polacy. Pierwsza to solidaryzowanie się i pomoc. Drugą będą uczucia i nastroje, panujące wśród ludności polskiej. Interesy i handel to kolejna grupa, ostatnia zaś to jawna wrogość w stosunku do ludności żydowskiej. W tej części korzystać będę z korespondencji i diarystyki, dając konkretne dowody na poszczególne zachowania.
Celem niniejszej pracy jest więc zbadanie konkretnego zagadnienia, na podstawie meteriałów pochodzących z okresu okupacji hitlerowskiej w Polsce. Powstrzymując się od jakiejkolwiek moralnej oceny postaw ludzi, postaram się przedstawić obraz stosunków polsko-żydowskich tak, jak je widzieli Żydzi w okupowanej Warszawie.
Pragnę podziękować prof. dr. hab. Stanisławowi Beresiowi za konsultacje i rady udzielone mi w trakcie pisania pracy.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.